Temple church

Temple Church in Londen is een wat onbekende, maar zeker niet onbelangrijke kerk in het hartje van het oude Londen. De kerk herbergt een aantal onverwachte schatten en bijzondere details en vormt een startpunt van de Gotiek in Engeland. De typische Engelse Gotiek die op zo’n grote schaal over het land is verspreid. Zie ook dit blog over de kathedraal van Canterbury. Of dit blog over de kathedraal van Wells en dat van Ely.

Oorsprong van de kerk

Temple Church is oorspronkelijk gebouwd als kerk bij de commanderij van de Tempeliers. De legendarische, welhaast mythische klooster-ridderorde die belast was met de bewaking van de pelgrimsroutes naar het Heilige Land. In 1118 werd de orde gesticht en in 1129 officieel erkend door de Paus. De orde had een grote aantrekkingskracht op edelen, die er vaak aan het eind van hun leven voor kozen om tot de orde toe te treden. Zij hoopten daarmee onder meer om hun zielenheil in het hiernamaals te waarborgen. Maar wel met overhandiging van hun bezittingen aan de orde, die daardoor snel rijker en rijker werd. Dit ondanks de gelofte van armoede die de broeders aflegden.

In vrijwel elke stad die er in de 12e en 13e eeuw toe deed in Europa verrezen dergelijke commanderijen. In feite waren het uitgestrekte kloostercomplexen, veelal net buiten de stad gelegen. De Tempeliers waren eveneens de bedenkers van een slim systeem om geld veilig te transporteren en vormden daarmee min of meer de eerste bankiers van Europa. Zij leenden enorme sommen geld, o.a. aan de Franse koning, die daardoor gigantisch in de schulden kwam. Philips de Schone kon zijn schulden uiteindelijk niet meer voldoen, en heeft bij de Paus gepleit voor opheffing van de orde. Hij richtte in 1307 de orde te gronde. Was hij meteen schuldenvrij. Handig! Daarover is nog veel meer te vertellen, maar dit is een blog over Temple Church, niet over de Tempeliers.

Bouw van Temple Church

Temple Church is omstreeks 1160 al in gebruik genomen, en was daarmee de eerste Gotische kerk in Engeland. In Frankrijk was deze stijl al zeer populair, met diverse kathedralen in aanbouw. De Parijse Notre Dame werd vanaf 1163 gebouwd. Vanaf 1170 werd in Canterbury ook aan een nieuwe Gotische kathedraal gebouwd. Destijds werd de stijl overigens Opus Francigenum genoemd: Frans werk. Curieus als je nagaat dat Frankrijk en Engeland niet echt op vriendschappelijke voet met elkaar stonden. Architectonisch kon dat blijkbaar wel…

De kerk zou echter pas in 1185 ingewijd worden, en niet bepaald door de eerste de beste. Het was de patriarch van Jeruzalem in hoogsteigen persoon die de kerk wijdde. Niet dat hij daarvoor speciaal uit de Heilige Stad was komen reizen, hij was op een diplomatieke missie. Hij wilde de koning, Hendrik II, aanbieden ook het koningschap van Jeruzalem op zich te nemen. Hendrik heeft dat overigens niet gedaan, en amper 2 jaar later kwam Jeruzalem weer in handen van de Arabieren, onder aanvoering van de beroemde Al-Nasir Salah ad-Din Yusuf Ibn Ayyub. Ietsje beter bekend als Saladin.

De kerk heeft een opvallende cirkelvorm. Bouwkundig is dat lastig, hoewel een cirkel natuurlijk een van de meest zuivere geometrische vormen is. De keuze komt voort uit de gebouwen die de Tempeliers goed kenden uit Jeruzalem: de Heilige Grafkerk, en de Rotskoepel. Beide zijn cirkelvormige kerken, waar een groot aantal kolommen, met relatief kleine tussenruimtes het verloop van de cirkel bepalen. Temple Church daarentegen heeft maar 6. Daar ontstaat een lastig probleem, want op vloerniveau is het daardoor een zeshoek, terwijl het hoger toch echt een rond gebouw is. Althans, het oudste gedeelte ervan. Er is later nog een groot deel achter gebouwd.

Probleem in het gebouw

Die overgang van zeshoek naar rond kan eigenlijk niet in maar 6 opgelost worden. Die slechts 8 kolommen, met karakteristieke Gotische spitsbogen erboven creëren een constructief probleem in de constructie. Theoretisch zou dit in moeten storten… Maar hij staat toch al ruim 850 jaar? Dat klopt natuurlijk en de kerk heeft zelfs het bombardement van de Duitse Luftwaffe in 1940 doorstaan. Hoewel de kerk zwaar beschadigd werd is deze niet ingestort. Er zit dus blijkbaar toch voldoende stabiliteit in het gebouw! Ondanks deze constructieve kronkel…  Want als je onder de bogen van de cirkel gaat staan, dan zie je dat de bogen niet recht verlopen. Een boog die niet recht verloopt is in principe instabiel.

Om dat te begrijpen vraagt een stukje ruimtelijk inzicht: Een (vertikale) boog moet in 1 vlak verlopen om stabiel te zijn en de krachten goed op te kunnen vangen. Als een boog echter als cirkelsegment verloopt, dan kan hij niet meer recht zijn. Het cirkelsegment loopt uit de lijn van de boog. Temple Church heeft een doorsnede van ca 17 m. Kijk je naar het verloop van de boog (een rechte lijn) ten opzichte van de cirkel, dan ontdek je bijna 114 cm afwijking! Die afwijking moest dus in de boog weg gewerkt worden. Een tekeningetje en een foto maakt het hopelijk wat duidelijker.

Temple Church: toneel voor mensenrechten…

Deze kerk van de Tempeliers heeft in de voor Engeland uiterst woelige jaren 1210 gediend als decor voor een van de beroemdste verdragen uit de geschiedenis: de Magna Carta. Hierin werd voor het eerst de macht van de koning beperkt, en werden basisrechten toegekend aan de bevolking. Nou ja, destijds meer aan de adel, dan aan het gewone volk, maar toch. Enkele van de clausules zijn nog steeds van kracht en zijn opgenomen in diverse grondwetten over de hele wereld en zelfs in de universele verklaring van de rechten van de mens, van de VN! Voorwaar een bijzonder document, deels onderhandeld in deze bijzondere kerk.

En de grote voorvechter van deze Magna Carta, William Marshall, zonder wiens voortdurende inspanning dit document waarschijnlijk nooit permanent van kracht was gebleven, is zelfs in deze kerk begraven! Zijn graf kun je heden ten dage nog steeds bewonderen.

Als zodanig sta je eigenlijk in Temple Church oog in oog met niet alleen bijzondere architectuur, maar met een belangrijk fundament van onze huidige maatschappij!