Reizen is ontdekken. Soms loop je al reizende ineens tegen iets geweldigs aan, waarvan je het bestaan niet kent en wordt er direct door overrompeld. Zelfs als je denkt dat je al wel het een en ander gezien hebt, gebeurt het. Mij is het overkomen in Melbourne, enige tijd geleden. Dwalend door de stad, gewoon ontspannen een onbekende stad verkennend, stond ik ineens tegenover een kolossaal en spectaculair gebouw.

Het leek in eerste instantie een soort gotisch paleis, maar bleek bij nadere beschouwing een van de gaafste Art Deco gebouwen te zijn dat ik ooit gezien heb. Het is het gebouw van Manchester Unity, midden in de bloeiperiode van de Art Deco gebouwd, 1932.

Daar moest ik uiteraard meer van weten, dat wilde ik zien. Onder een fraaie ruime luifel is de entree gesitueerd, die een passage blijkt te zijn. Maar dan wel inclusief alle karakteristieke Art Deco elementen: prachtige gestyleerde marmeren zuilen en wandbekleding, een schitterende mozaïekvloer met decoratieve monogrammen en gegraveerde panelen met diverse deugden, in de typische wat bonkige stijl van de jaren ’30.

En dat is nog maar het begin. De hele passage verkeert nog in de oorspronkelijke vorm, niet “verfraaid” door latere toevoegingen, hoewel er bijvoorbeeld wel degelijk een moderne roltrap in is gebracht, maar dan in goed aangepaste stijl. Knap! Overal nog de Art Deco sierlijsten in koper, het stucplafond nog volledig authentiek, zelfs de lampen stralen deze sfeer uit. Wát een plaatje!

Nog spectaculairder blijkt de liftpartij te zijn. In de jaren ’30 was een lift nog een betrekkelijk bijzonder gegeven, en daarmee bij uitstek een mogelijkheid om te pronken. Er is een prachtige partij met 3 met koper beslagen dubbele deuren ontworpen, met panelen met onder andere het logo van de firma Manchester Unity. Boven de liftdeuren een schitterend mozaïek in diverse gekleurde natuursteen platen met het devies van de firma.

Een zorgvuldige en geslaagde ingreep die men gedaan heeft, is de invulling van de decoratieve panelen tussen de liftdeuren, met op maat gemaakte touchscreens, waarmee je de nodige informatie kunt vinden over de gebruikers, huurders van het gebouw. Het gebouw is namelijk een soort bedrijfsverzamelgebouw. Zonder enige kennis van het gebouw stap je niet direct zo’n lift in, maar dit wetende ben ik zonder aarzelen de lift ingestapt. Business units moet je immers kunnen bezoeken?

De cabine alleen is al een feestje, met prachtige houten panelen, samengesteld tot een decoratief geheel, met zorgvuldige aandacht voor het verloop van de nerf opdat er bijna een optische illusie ontstaat. Het laat zich alleen niet fotograferen, omdat er beschermende glazen panelen voor zijn geplaatst, ter behoud. Prima natuurlijk, dan liever geen foto!

Zomaar willekeurig ben ik uitgestapt op een verdieping en heb mijn ogen de kost gegeven. En wat voor kost! Op elke verdieping wordt het beeld bevestigd, dat je op de begane grond krijgt voorgeschoteld: alles nog even authentiek. Op elke gang hangt een Art Deco klok, elke deur heeft nog het originele beslag, speciaal voor dit gebouw ontworpen.

Elke deur is origineel, lampen, stuclijsten, reliefs, ruiten, niets is er vervangen. Ja, de naamplaatjes op de deuren van de diverse hier gevestigde bedrijven zijn vernieuwd, er zijn extra sloten in de deuren aangebracht. Mag het?

Met groeiende bewondering en fascinatie heb ik door enkele gangen gedwaald. Als liefhebber van geïntegreerde techniek heb ik zelfs de originele airconditioning ontdekt: prachtig weg gewerkt in de sierlijst in de hoek van het plafond met de wanden.

Het café in de passage beneden, toepasselijk Art Deco café geheten, heb ik benut om een kop ijskoffie in stijl te genieten, omlijst door diverse afbeeldingen van de bouw van het complex, of wervingsposters voor financiële bijdragen ertoe. Om na de koffie goed voorbereid te zijn op de verdere wandeling door de stad, wilde ik nog even het toilet gebruiken. Men verwees mij door naar de openbare toiletten buiten, er was alleen een toilet op de verdieping, voor de huurders. Op mijn verhaal dat ik als architect zo’n bewondering heb voor het gebouw en juist graag het toilet wil bezoeken, ook daar wordt vaak extra aandacht aan besteed, kreeg ik de elektronische sleutel mee, om het toilet toch te gebruiken en bezoeken.

Zelfs dat is bijzonder geworden, voor zover toiletgang dat kan zijn: ook dit is nog volledig authentiek, met dien verstande dat het sanitair deels is gemoderniseerd. De hele inrichting is jaren ’30: een prachtige terrazzo vloer, robuuste spoelmechanismes, kolossale marmeren platen, uit 1 stuk (!) als scheiding tussen de toiletten, het typisch gekleurde en op de hoeken afgeronde tegelwerk… Wauw!

Bij terugkomst in het café heb ik het personeel erop gewezen dat zij in een wel heel bijzonder gebouw werken. Zoals zo vaak het geval, was men zich er niet van bewust. Dat besef begon door te dringen toen ik meldde dat dit toch wel een van mijn meest bijzondere plaspauzes ooit is geweest, in zo’n gebouw, en in zo’n toilet. Het leverde een hilarisch moment op, want de gemiddelde bezoeker zal dit niet als compliment gebruiken….

Dit gebouw is een uitzonderlijke uiting van de Art Deco, niet alleen in Melbourne, maar op de hele wereld. Zeldzaam rijk in detaillering, en zeldzaam zorgvuldig doorgevoerd in ontwerp. Maar het allerbelangrijkst natuurlijk: zeldzaam gaaf behouden. Wát een pareltje!

Zelf meer van dit gebouw, of van de Art Deco in het algemeen ervaren? Laat je eens verrassen door een lezing van mij, waarin ik je alles over de details vertel….

Je kunt hier meer informatie krijgen