De Notre Dame, eindelijk weer binnen…

Sinds 7 december kan het weer: de Notre Dame bezoeken, eindelijk weer binnen. Ik heb het intussen al een paar keer gedaan…

De restauratie, binnen

Het resultaat van 5 jaar uiterst intensief restaureren? Schitterend mooi! Onzichtbaar waar grote en intensieve schade is geweest, zoals waar de vieringtoren zo dramatisch door de gewelven heen is geslagen. Hoogst zichtbaar waar het schilderingen en het algemeen interieur betreft. Sta je in de Notre Dame, eindelijk weer binnen, dan valt op hoe licht en helder de kathedraal nu is. Licht en helder zoals ooit in de Middeleeuwen bedoeld.

Terwijl dat voorheen zeker niet het geval was! Integendeel! De kathedraal was vies en vuil, beroet door decennialang, bijna eeuwenlang kaarsen-branden. Des te opvallender dat dat intussen weer opnieuw gedaan wordt. Ik begrijp de geloofs-noodzaak, maar ik hoop toch dat er nu roetvrije of zo min mogelijk roetende kaarsen gebruikt worden. Het zou zo jammer zijn, als de heldere sfeer van nu alweer begint te verdonkeren…

Het valt op hoe fel en levendig de kleuren van de muurschilderingen weer zijn, alsmede die van de gebrandschilderde ramen. Tegelijk valt mij dan weer op dat dit geen Middeleeuwse kleuren zijn. Ik schreef daar ooit al eens een ander blog over: “Kleur bekennen”. Wat we in de Notre Dame zien is het kleurenpalet gebaseerd op de interpretatie van de restauratie-architect van de 19e eeuw: Viollet-le-Duc. Hij was niet gewapend was met allerlei hoogstaande kleuren-analyse apparatuur zoals we die tegenwoordig gebruiken. Nee hij moest afgaan op zijn eigen waarneming. En dus ging hij restaureren op basis van kleursporen die honderden jaren verwering hadden ondergaan. Geen wonder dat er een ander kleurbeeld ontstaat! Interessant is dan wel dat precies dat kleurbeeld ook het kenmerkende beeld is geworden van de Neo-Gotiek. Ook in Nederland!

De Notre Dame, eindelijk weer binnen, maar klaar?

Nu je dan de Notre Dame eindelijk weer binnen kunt beschouwen, verwacht je dat de kathedraal dan helemaal klaar is. De restauratie werd op 7 december toch officieel afgerond? Tja, ik vrees dat daar toch een staaltje Frans prestige om de hoek komt kijken. Immers: op die 15e april 2019 zei President Macron dat de kathedraal binnen 5 jaar herbouwd zou zijn. Strikt genomen is dat niet gehaald, want tot en met december 2024 is toch echt 5,5 jaar… Maar vooruit, kalenderjaar-technisch is het gelukt… Althans, zo is de hele wereld voorgespiegeld. Nu maak ik ook deel uit van die wereld, maar ik ben niet bereid om die projectie zomaar meteen te volgen.

Want wat blijkt? Nog bij mijn laatste bezoek in April was er nog een behoorlijk woud van steigers aanwezig rond de kathedraal. Sowieso stond de vieringtoren weer in de steigers. Weer? Jazeker, weer.

Om voor mij onbegrijpelijke redenen waren de steigers vorig jaar april verwijderd. Een groot deel van de toren heeft bijna een jaar provisorisch afgedekt in zeilen gestaan. Was het vanwege de Olympische Spelen? Maar bij die openingsceremonie kwamen de steigers toch ook zeer duidelijk in beeld? Sterker nog, een stukje route van het Olympische vuur ging nota bene over die steigers (tikje misplaatst trouwens om met vuur over die steigers te gaan, hoe feeëriek het ook moge zijn). Hoe dan ook, er is bovenop het nieuwe loden dak weer een kolossaal steiger gebouwd om de onderste ± 15 meter toren nog met lood te bekleden.

En elders aan de buitenzijde?

Ook elders aan de buitenzijde blijkt lang niet alles te zijn afgerond. Ik heb nog steeds de fameuze PVC-spuwers zien hangen in maart. En de afgestompte spuwers elders, waar nog een flapje lood uit bungelt. Van deze elementen heb ik echter goede hoop dat binnenkort worden hersteld. Waar ik eerder ook nog forse gebreken constateerde, aan de noordgevel van het koor, is het nodige vernieuwd. Vrij vertaald vrijwel alles trouwens. En het lijkt erop dat de werkzaamheden zich verplaatsen in de richting van de PVC-spuwers wat verder aan het koor. Dat zou schitterend zijn als het nog zou worden hersteld.

Maar ik heb nog steeds de grootschalig afgebrokkelde natuursteen gezien op de bekroningen van de steunberen.  Vooral goed te zien aan de zuidkant van het schip, maar ook elders waarneembaar. Dat geldt ook voor alle onderdelen van de sacristie, aan dezelfde zuidkant, goed te zien vanaf de Seine-oever. Hier is nog helemaal niets aan gedaan. En als het gaat om de steunbeer-bekroningen, dan heb ik het akelige vermoeden dat dat ook niet meer gaat gebeuren. Er is geen enkele indicatie dat daar nog iets aan wordt gedaan, geen steiger te bekennen, geen enkel aankondigingsbord. Het zal toch zo niet achtergelaten worden?

Voldoende financiële middelen

Er is nog voldoende geld voor beschikbaar om ook deze elementen te restaureren, want tot en met december is er zo’n 700 miljoen euro uitgegeven. Dan resteren er nog 145 miljoen van het geschonken geld dat na de brand zo ruimhartig ineens beschikbaar werd gesteld. Aangezien de oorspronkelijke restauratie al werd begroot op 150 miljoen zou je denken dat van dat resterende geld nog het nodige kan worden gedaan. Ik blijf het uiteraard op de voet volgen! Zodra ik in Parijs ben, werp ik er mijn blik op, kritisch en bewonderend.

Want hoe je het ook draait of keert, er is een restauratie van formaat geleverd. En van een zeldzame kwaliteit ook! Je kunt zeggen van de Fransen wat je wilt, maar ze kunnen een topprestatie leveren op dit gebied. Het is alleen zo jammer, dat daarvoor vaak een beroep gedaan moet worden op het prestige van het land. Zodra dat in het geding komt, dan gaat de portemonnee wagenwijd open! Het resultaat is echter verbluffend als je de Notre Dame eindelijk weer binnen treedt: een Gotische kathedraal zoals hij ooit bedoeld is: helder licht dat naar binnen valt.

Het Lux Divina waar de “uitvinder” van de gotiek, Abt Suger uit St. Denis (zie b.v. ook dit blog) zo enthousiast over was. Schitterende heldere kleuren in glas en op steen, een werkelijke bijbel in glas en steen! Dat is een feest om weer te beleven. Klein minpuntje: je bent nooit alleen, er zijn (iets te veel) duizenden mensen die het met je mee willen beleven.